عرفان اسلامی با تکیه بر پشتوانه ی غنی فرهنگ اسلامی از قرن دوم هجری به بعد بتدریج در بیشتر مناطق خاورمیانه بویژه ایران ریشه دوانید و بر بیشتر ابعاد فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و ادبی جامعه سایه افکند. با تحقیق در آثار ادبی گذشته بویژه آثار قرن ششم به بعد کمتر اثری را می توان یافت که به نحوی تحت تأثیر عرفان اسلامی نباشد. کاستن از تعصبات دینی و مذهبی، رواج آزادگی و وسعت مشرب، تلاش جهت تقریب ادیان و مذاهب، بی اعتنایی به جاذبه های فریبنده دنیایی و مسائلی از این قبیل عرفان اسلامی را در دوره هایی از تاریخ ایران با اقبال خاص و عام مواجه ساخت. سوء استفاده برخی از عارف نمایان و مسائلی از این قبیل نیز در مواردی موجب عرفان ستیزی در میان عامه مردم گردیده است. هدف این مقاله بررسی عرفان و عرفان نمایی در فرهنگ عامیانه می باشد. این موارد در حیطه های وا‍ژگان، اصطلاحات و امثال و حکم بررسی شده است. نقش عرفان در تهییج توده ها در مبارزه علیه ستمگران به عنوان تأثیرات مثبت عرفان بر فرهنگ عامه تشریح شده و عرفان نمایی و عوامل عرفان ستیزی نیز مورد بررسی واقع شده است. نتیجه نشان خواهد داد با این پژوهش می توان به درک بهتری ازعرفان اسلامی و جلوه های آن در فرهنگ عامیانه دست یافت.
