اسعد معروفی

گیاه دارویی رازیانه با نام علمی Foeniculum vulgare Mill. گیاهی دو یا چند ساله، دیپلوئید و علفی متعلق به خانواده چتریان است. وجود بسیاری از متابولیت‌های ثانویه از جمله ﻣﻮﻧﻮﺗﺮﭘﻦ‌ها و ﺳﺰﻛﻮئی ﺗﺮﭘﻦ‌ها، ﻓﻨﻴﻞ ﭘﺮوﭘﺎﻧﻮﺋﻴﺪ‌ها، ﻫﻴﺪروﻛسی کومارین‌ها، ﭘﻴﺮاﻧﻮ ﻛﻮﻣﺎرﻳﻦ‌ها، ﻓﻼوﻧﻮﺋﻴﺪﻫﺎ، ﺗﺎﻧﻦﻫﺎ باعث اثر بخشی دارویی برای گیاه رازیانه شده است. این پژوهش به منظور افزایش میزان باززایی گیاه دارویی رازیانه صورت گرفت. آزمایشات در دو محیط کشتMS ۱/۲ و MS کامل و سه نوع ریز نمونه برگ، ساقه و هیپوکوتیل استفاده شدند. درصد کالوس‌زایی، باززایی مستقیم و غیر مستقیم به محیط کشت، نوع تنظیم کننده های رشدی و ریزنمونه اندازه گیری شدند. در آزمایش اول اثر غلظت‌های مختلف هورمون‌های 2,4-D و بنزیل‌آدنین در ترکیب با یکدیگر بر کالوس‌زایی سه ریزنمونه ی برگ، ساقه و هیپوکوتیل در دو محیط کشت مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که بیشترین میزان (۱۰۰ درصد) کالوس‌زایی از ریزنمونه هیپوکوتیل در غلظت‌های ۵/۱ میلی گرم در لیتر بنزیل‌آدنین و ۵/۰ و ۱ میلی گرم در لیتر 2,4-D در محیطMS ۱/۲ بدست آمده و از ریزنمونه ساقه در غلظت ۲ میلی گرم در لیتر بنزیل‌آدنین و ۱ میلی‌گرم در لیتر 2,4-D و همچنین هیپوکوتیل در غلظت ۲ میلی گرم در لیتر بنزیل‌آدنین و ۵/۱ میلی گرم در لیتر 2,4-D در محیط MS حاصل شد. در مرحله ی بعد کالوس‌های حاصله به محیط کشت MS ۱/۲ حاوی ۵/۰ میلی گرم در لیتر هورمون‌ NAA و۵/۱ میلی گرم در لیتر هورمون IAA منتقل شده که بیشترین درصد ساقه‌زایی را داشتند. همچنین در محیط کشت MS بیشترین میزان ساقه‌زایی در همچنین هورمون IBA در غلظت ۱ میلی گرم در لیتر و هورمون BA در غلظت ۵/۱ میلی گرم در لیتر به تنهایی در محیط کشت MS حاصل شدند. در آزمایش ریشه‌زایی از هورمون‌های مختلف با غلظت‌های متفاوتی استفاده شد که بیشترین میزان ریشه‌زایی، هورمون NAA در غلظت ۱ و۲ میلی گرم در لیتر و IAA در غلظت ۱ میلی گرم در لیتر در محیط کشتMS ۱/۲ بدست آمده و همچنین NAA در غلظت۲ میلی گرم در لیتر و IBA در غلظت ۱ میلی گرم در لیتر در محیط کشت MS ایجاد شد. در آزمایش باززایی مستقیم از ریزنمونه‌هاو در غلظت‌های مختلف هورمونی استفاده شد که بیشترین میزان باززایی ریزنمونه‌های برگ و هیپوکوتیل در محیط کشت هورمون TDZ با غلظت ۵/۰ میلی گرم در لیتر و هورمون Zeatin در غلظت ۵/۰ میلی گرم در محیط کشت ۱/۲ MS لیتر دیده شد. همچنین بیشترین تعداد باززایی گیاه در ریزنمونه‌های برگ و هیپوکوتیل در محیط کشت هورمون TDZ در غلظت ۱ میلی گرم در لیتر و Zeatin در غلظت ۱ میلی گرم در لیتر در محیط کشت MS کامل حاصل شد. به طور کلی نتایج القای کالوس و باززایی نشان داد که نوع محیط کشت، تنظیم کننده های رشدی و ریزنمونه می‌توان نتایج متفاوتی نشان داد.