سید علی جوهری

جانداران ساکن بوم سازگان های آبی به طور فزاینده تحت تأثیر آلاینده های ساخت دست بشر می باشند. نانو مواد به عنوان گروهی از آلاینده های نوظهور، می توانند حیات آبزیان را به خطر بیاندازند. از میان انواع نانو مواد تولیدی، احتمال رهایش نانو ذرات نقره به محیط زیست، به دلیل استفاده وسیع در کاربردهای مختلف بالا می باشد و مطالعه اثر این نانو ذرات بر جانداران آبزی، مورد توجه پژوهشگران بسیاری در سال های اخیر بوده است. مشخص شده است که استرس اکسیداتیو یکی از مکانیسم های ایجاد سمیت توسط نانو ذرات نقره در آبزیان می باشد. در مقابل مواد شیمیایی که حیات آبزیان را تهدید می کنند، دسته دیگری از مواد برای پیشگیری و یا مقابله با آثار منفی آلاینده ها قابل استفاده می باشند که از جمله آن ها، موادی با ویژگی آنتی اکسیدانی همچون سیلیمارین می باشند. سیلیمارین مجموعه ای از فلاونوئیدهای موجود در عصاره گیاه خار مریم (Silybum marianum) است که با ویژگی های آنتی اکسیدانی و تأثیر مثبت بر کبد جانوران، می تواند به سم زدایی از بدن و رفع اثرات منفی آلاینده های شیمیایی کمک نماید. در پژوهش حاضر، ابتدا ماهیان دانیو گورخری (Danio rerio) به مدّت 21 روز با خوراک حاوی 200 میلی گرم در کیلوگرم سیلیمارین تغذیه شدند. ماهیان گروه شاهد نیز طی این مدّت با غذای معمولی (فاقد مکمّل) تغذیه شدند. در پایان دوره تغذیه، تمام ماهیان به مدّت 24 ساعت قطع غذا شدند و سپس رویارویی آن ها با غلظت های 0، 024/0، 027/0، 030/0، 033/0، 036/0، 039/0 و 042/0 میلی گرم در لیتر کلوئید نانو ذرات نقره، طبق رهنمود شماره 203 OECD و به مدت 96 ساعت در شرایط ساکن (بدون تعویض آب)، انجام شد. ماهیان تلف شده به صورت منظم خارج و تلفات آن‌ها هر 24 ساعت یکبار ثبت شد و نهایتا غلظت های کشنده (LCs) در پایان دوره رویارویی با استفاده از نرم افزار پروبیت محاسبه گردیدند. بر اساس نتایج، غلظت های کشنده میانی (LC50) نانو ذرات نقره در ماهیان گروه شاهد و ماهیان تغذیه شده با خوراک محتوی سیلیمارین به ترتیب 003/0 ± 038/0 و 007/0 ± 028/0 میلی گرم در لیتر محاسبه شد؛ بنابر این نتایج، تغذیه ماهیان با مکمّل سیلیمارین باعث افزایش مقاومت آن ها و کاهش سمیّت حاد نانو ذرات نقره گردیده است. پیشنهاد می شود که مطالعات آینده به بررسی اثر سیلیمارین و دیگر مکمّل های خوراکی، بخصوص ترکیبات طبیعی، بر سمیّت مزمن نانو ذرات نقره و دیگر آلاینده های محیطی در ماهیان بپردازند.