در سالهای اخیر، بحران کمآبی و ضرورت استفاده از منابع جایگزین برای آبیاری، توجه پژوهشگران را به بهرهگیری از پسابهای تصفیهشده در فضای سبز شهری جلب کرده است. با این حال، استفاده مستقیم از پساب ممکن است آثار منفی بر گیاهان داشته باشد، بهویژه زمانی که ترکیب شیمیایی یا بار نمکی آنها کنترلنشده باشد. در همین راستا، پژوهش حاضر با هدف ارزیابی اثر کاربرد زئولیت و بیوچار بر رشد، فیزیولوژی و ویژگیهای بیوشیمیایی چمنورزشی در شرایط آبیاری با پساب شهری انجام گرفت. این آزمایش بهصورت فاکتوریل در قالب طراحی کاملاً تصادفی در شرایط گلدانی اجرا شد. تیمارهای مورد بررسی شامل چهار بستر کشت (خاک خالص، خاک+زئولیت، خاک+بیوچار و خاک+زئولیت+بیوچار) و سه سطح آبیاری (آب شهری، پساب تصفیهشده ۵۰٪ و ۱۰۰٪) بودند. شاخص محتوی نسبی آب برگ و پایداری غشا در شرایط آبیاری با پساب کاهش یافتند، اما در بسترهای حاوی زئولیت و بیوچار این افت کمتر محسوس بود. در مقابل، ویژگیهای فتوسنتزی مانند کلروفیل a و کلروفیل کل، در تیمار خاک+بیوچار و آبیاری با ۵۰٪ پساب افزایش معنیداری داشتند. در همین راستا، بیوچار نقش مؤثری در حفظ سبزینه برگ و بهبود رنگ چمن ایفا کرد. کاروتنوئیدها و کربوهیدراتها نیز تحتتأثیر تیمارهای پساب افزایش یافتند و افزودن زئولیت و بیوچار به بستر، به حفظ سطوح این ترکیبات کمک کرد. درخصوص ترکیبات دفاعی، سطح پرولین در تیمارهای خاک+بیوچار با آب شهری بیشتر بود، که نشاندهنده نقش بیوچار در تنظیم تنشهای سبک و کمک به سازگاری گیاه است. در بررسی شاخصهای تنش اکسایشی، پراکسید هیدروژن و مالون دی آلدهید در تیمارهای پساب افزایش یافتند، ولی حضور زئولیت در بستر کشت توانست سطح این ترکیبات آسیبزا را کاهش دهد. همچنین، فعالیت آنزیمهای آنتیاکسیدانی مانند پراکسیداز و سوپراکسید دیسموتازو بهطور معنیداری در تیمارهای آبیاری با پساب افزایش یافت و بیشترین فعالیت در بستر خاک+زئولیت+بیوچار با پساب ۱۰۰٪ مشاهده شد. این افزایش نشاندهنده تقویت سیستم دفاعی چمن در برابر تنش ناشی از پساب بود. از منظر کیفیت ظاهری، چمنهای رشد یافته در بسترهای بهبودیافته، بهویژه در ترکیب خاک+زئولیت+بیوچار و تحت آبیاری با پساب ۵۰ یا ۱۰۰٪، دارای وضعیت رشدی مطلوبتر، وزن تر و خشک بیشتر، رنگ سبز یکنواخت و تراکم بالاتری بودند. این در حالی بود که بستر خاک خالص با آب شهری، ضعیفترین نتایج را نشان داد. به طور کلی، یافتههای این پژوهش نشان میدهد که استفاده همزمان از زئولیت و بیوچار میتواند راهکاری مؤثر برای بهبود تحمل چمنورزشی نسبت به آبیاری با پساب شهری باشد. این ترکیب نه تنها عملکرد فیزیولوژیکی گیاه را بهبود میدهد، بلکه با کاهش تنش اکسایشی و تقویت مکانیزمهای دفاعی، امکان بهرهبرداری ایمن و پایدار از پساب در مدیریت فضای سبز را فراهم میسازد.
