وریا حفیدی

اختلاف نظر و جود دیدگاه‌های مختلف در تفسیر متون فقهی و استنباط احکام از آن‌ها، با توجه به اختلاف علما در فهم و برداشت مسائل، امری طبیعی است. در میان صحابه نیز در عصر نبوی اختلاف در برداشت رخ داده و پیامبر ﷺ آن را تأیید نمودند، خداوند متعال نیز برای مجتهد، در صورتیکه اجتهاد او صحیح باشد، دو پاداش قرار داده‌اند و در صورتیکه اجتهاد اشتباه باشد یک پاداش قرار داده‌اند. یکی از حال‌های اختلاف علما، اختلاف نظر عالم وابسته به یکی از مذاهب فقهی با امام مذهب است. اختلاف در مسائل فقهی به معنای عدم موافقت نظر عالم با نظر عالم یا علمای دیگر در مورد حکم یک موضوع فقهی است. امام شافعی سومین امام از چهار امام مذاهب و امام مذهب شافعی است که شاگردان و پیروانی داشت که روش او را در پیش گرفتند که بعدها به مذهب شافعی معروف گردید. علمای بزرگی در مذهب شافعی ظهور کردند، از جمله آن‌ها امام ابن منذر است که به مراتب علمی بالایی رسید. در این پژوهش با تکیه بر رویکرد توصیفی- تحلیلی، آراء ابن المنذر در کتاب الاقناع بررسی و اختلافات وی با امام شافعی در باب عبادات استخراج شده و به مقایسه بین دلایل و بیان رأی صحیح پرداخته شده است. با بررسی انجام شده مشخص گردید که نویسندگان طبقات شافعی بر اینکه امام ابن منذر از طبقه سوم علمای شافعی است، اتفاق نظر دارند. از نتایج به دست آمده نیز این است که امام ابن منذر در بسیاری از مسائل باب عبادات با امام شافعی هم نظر بوده و با توجه به کثرت مسائل فقهی در باب عبادت، تنها در موارد اندکی با او اختلاف داشته است. مسائلی که او با امام شافعی اختلاف داشته، در مجموع بیست و شش موضوع است که اسباب اختلاف میان آن‌ها متفاوت است. سبب اصلی اختلاف استدلال به برخی از دلایل و عدم توجه به دلایل دیگر و عدم جمع بین دلایل است، که سبب اختلاف در هفده مسأله بوده است. سبب دوم استدلال به آراء صحابه و تابعین است که سبب اختلاف در چهار مسأله بوده است. سبب سوم عدم ثبوت برخی از دلایل نزد آن‌ها است که سبب اختلاف در سه مسأله بوده است. سبب چهارم استدلال به ظاهر دلایل و عدم توجه علت حکم است که سبب اختلاف در سه مسأله بوده است. سبب پنجم استدلال احادیثی می‌باشد که با اسناد در دسترس، ضعیف است که سبب اختلاف در دو مسأله بوده است. سبب ششم ثبوت ناسخ و منسوخ در دلایل است که سبب اختلاف در دو مسأله بوده است. سبب هفتم تعارض میان دلایل و وجود دلیل برای هر دو رأی است که سبب اختلاف در دو مسأله بوده است. سبب هشتم وجود نداشتن دلیل صریح در مسأله است که سبب اختلاف در یک مسأله بوده است. در دو مسأله نیز امام ابن منذر و امام شافعی دلیلی ذکر نکرده‌اند و ترجیح بر اساس دلایلی است که علمای دیگر ذکر کرده‌اند.