این پژوهش به بررسی پیکربندی فضایی خانههای تاریخی و معاصر سنندج، ایران، با تمرکز بر چگونگی پاسخگویی این پیکربندیها به نیازهای اولیه کاربران فضا از جمله کیفیت خلوت میپردازد. با استفاده از نظریه نحو فضا، پژوهش حاضر عمق فضایی و تفکیکپذیری عرصهها در خانههای تاریخی با ویژگیهای معماری ایرانی ازجمله سلسلهمراتب فضایی یکپارچگی حسی و زیبایی شناختی را با چیدمانهای یکپارچه آپارتمانهای معاصر تطبیق میدهد. خانههای تاریخی، از طریق فضاهای تفکیکشده (مانند حوزههای اندرونی/بیرونی) بهطور مؤثری خلوتپذیری فضا را تأمین کرده و با هنجارهای فرهنگی/اجتماعی منطقه خود را تطبیق دادهاند. در مقابل، مسکن معاصر، تحت تأثیر مدرنیته و برنامههایی مانند مسکن مهر، با کاهش عمق فضایی و افزایش یکپارچگی، خلوت را حدود قابل توجهی تضعیف کرده است، که ناشی از طراحیهای باز و فقدان عناصر سنتی مانند حیاط است. این مطالعه همچنین بررسی میکند که چگونه پیکربندیهای فضایی با شرایط فرهنگی/اجتماعی در حال تحول، مانند شهرنشینی و تغییرات رفتارهای اجتماعی سازگار شدهاند. در حالی که خانههای تاریخی از طریق انزوای فضایی هویت فرهنگی را تقویت میکنند، طراحیهای مدرن تا حدی با پویاییهای اجتماعی جدید سازگار شدهاند، اما خلوت و تداوم فرهنگی را تضعیف میکنند. با استفاده از رویکرد ترکیبی شامل تحلیل چیدمان فضا، تحلیل دیجیتال، این پژوهش فرضیه را تأیید میکند: خانههای تاریخی به دلیل تفکیکپذیری بالا نیاز به خلوت را بهتر برآورده میکنند، طراحیهای تاریخی هویت فرهنگی را مؤثرتر حفظ میکنند. یافتهها بر نیاز به راهحلهای طراحی و پژوهشی که ساختمانهای معاصر را با رویکردی نو در راستا ارزشهای انسانی و برطرف کردن نیازهای کاربران فضا هستند، تاکیید میکنند.
