شهرام کبودوندپور

چکیده یکی از فرآیندهائی که اثرات سوء فلزات سنگین بر موجودات زنده را شدت می بخشد، تجمع زیستی است. امروزه محاسبه تجمع زیستی به یک راهبرد اساسی جهت کنترل اثرات سوء مواد شیمیائی بر موجودات زنده تبدیل شده است. جیوه فلزی منحصر به فرد است که به دلیل قابلیت تجمع و بزرگنمایی زیستی اش در زنجیره های غذایی، پایداری و سمیت در اولویت مطالعات پژوهشی، به ویژه در اکوسیستم های آبی قرار گرفته است. نتایج مطالعاتی که بر روی دریاچه سد قشلاق سنندج انجام شده است، نشان می دهد مقادیر فراوانی جیوه در ترکیب سنگ های مادرین حوضه های آبریز منتهی به دریاچه وجود دارد که منجر به آلودگی آب، رسوبات و ماهیان دریاچه نیز گردیده است. به دلیل نقش مهم این دریاچه در تامین آب شرب و محصولات شیلاتی مردم منطقه، تحقیقی طراحی شد تا مشخص گردد فاکتور تجمع زیستی و بزرگنمائی زیسنی جیوه در طول یک زنجیره غذائی (آب، رسوب، ماهی، انسان) در این دریاچه چه مقدار است. نمونه برداری از فروردین ماه تا شهریور ماه 1390 صورت پذیرفت. طی این تحقیق 24 نمونه آب، 24 نمونه رسوب ، 24 نمونه ماهی (trutta Capoeta) از دریاچه و 24 نمونه (بافت مو) از ساکنین روستای سراب قامیش که عمده ترین مصرف کنندگان ماهی دریاچه هستند گرفته شد. مقدار جیوه به وسیله دستگاه اسپکتروفتومتری جذب اتمی اندازه گیری شد. میانگین مقدار جیوه اندازه گیری شده در نمونه های آب، رسوب، ماهی و مو به ترتیب 000128/0± 0028/0،0057/0± 110/0،0119/0± 296/0،1704/0± 059/2 برحسب ppm بود. میانگین مقدار جیوه کل موجود در نمونه های آب (001/0 = P, 464/7 = 15،5 F)، رسوب (001/0 = P, 599/12= 15،5 F) و بافت عضله ماهی trutta Capoeta (0001/0 = P, 396/27= 5،5 F) در ماه های مختلف به شکل معناداری با یکدیگر تفاوت داشته، اما مقدار جیوه در نمونه های مو اختلاف معنی دار نداشتند (920/0 = P, 276= 5،5 F). مقدار جیوه کل اندازه گیری شده در افق های غذائی این بوم سازگان روند: انسان > ماهی > رسوب > آب را داشت. فاکتور تجمع زیستی در مورد رسوب و ماهی به ترتیب 10×4 و 102×1 و بزرگنمائی زیستی به ترتیب 40 و 5 محاسبه شد.