شهرام کبودوندپور

روش های سنتی رایج در برآورد جمعیت های حیات وحش معمولاً پرهزینه، زمان بر و پیچیده هستند. در مقابل روش های برآورد جمعیت با استفاده از نمایه ها همواره به عنوان یک روش جایگزین مطرح بوده است. روش های برآورد تراکم غیرمستقیم عمدتاً ساده و ارزان بوده و به فصل یا تخصص خاص محدود نمی شود. یکی از متداول ترین نمایه های جمعیتی مورداستفاده برای تخمین برآورد تراکم گونه های حیات وحش به ویژه گونه های سم دار، نمایه شمارش گروه های سرگین است؛ بنابراین مطالعه حاضر باهدف بررسی قابلیت و دقت نمایه شمارش گروه های سرگینی در برآورد تراکم گونه قوچ و میش ارمنی در پناهگاه حیات وحش سفیدکوه ازنا در استان لرستان در حدفاصل سال های 1397 تا 1398 به اجرا درآمد. برای این منظور 9 ترانسکت نواری با طول های متفاوت (2 تا 4 کیلومتر) و عرض ثابت 5 متر به صورت تصادفی - سیستماتیک با فواصل 1 کیلومتری و مجموع مساحت 1/13 هکتار انتخاب و در خلال 4 فصل (زمستان 1397 تا پاییز 1398) مورد پایش قرار گرفتند. روش مطالعه مبتنی بر راهبرد نرخ تجمعی گروه های سرگینی (FAR) برای شمارش گروه های سرگینی باهدف برآورد تراکم گونه قوچ و میش ارمنی در دوره های زمانی 90 روزه بود. نرخ دفع روزانه گونه قوچ و میش ارمنی با استفاده از بررسی یک جمعیت مشخص از این گونه در باغ وحش اراک محاسبه شد و معادل 08/8 بار دفع در طول شبانه روز به ازای هر فرد به دست آمد. هم زمان اندازه جمعیت در منطقه موردمطالعه به روش شمارش کل برای سال های 1397 و 1398 به ترتیب 160 و 442 رأس گزارش شد. داده های حاصل از شمارش گروه های سرگینی در ترانسکت های مورد بررسی نرمال بودند. طبق نتایج به دست آمده حداکثر تراکم گروه های سرگینی مشاهده شده معادل 8 ± 93 گروه سرگین در هر هکتار در ترانسکت شماره 7 در فصل پاییز و حداقل تراکم گروه های سرگینی مشاهده شده معادل 2 ± 24 گروه سرگین در هر هکتار در ترانسکت شماره 9 در فصل زمستان بود. نتیجه مقایسه میانگین کل گروه های سرگینی شمارش شده در ترانسکت های نواری مبین وجود اختلاف معنی دار آماری بین میانگین تراکم گروه های سرگینی شمارش شده در فصول مختلف بود (F24, 3 = 4.430, P = 0.013). تراکم برآورد شده ی گونه قوچ و میش ارمنی در منطقه مطالعاتی با استفاده از نمایه شمارش گروه های سرگینی به ترتیب برای سال های 1397 و 1398 معادل 036/0 تا 098/0 فرد به ازای هر هکتار به دست آمد که با تراکم مطلق حاصل از شمارش کل صورت گرفته در منطقه همخوانی داشت. درنهایت به نظر می آید نمایه شمارش گروه های سرگینی برای برآورد تراکم گونه قوچ و میش ارمنی در پناهگاه حیات وحش سفیدکوه ازنا در استان لرستان دارای دقت و قابلیت قابل قبولی است. امّا برای افزایش قابلیت و دقت این نمایه بهتر است قبل از اجرای هرگونه عملیات نمونه برداری صحرائی، ابتدا رفتار گونه، الگوی پراکنش گونه در درون زیستگاه و ترجیح زیستگاهی گونه مورد بررسی قرار گیرد. هم چنین با توجه به نتایج به دست آمده توصیه می شود از این نمایه در فصل پاییز استفاده شود.