محمد رحمان رحیمی

زمینه و هدف: واسپین (سرپین مشتق از بافت چربی احشایی) یک آدیپوکین ترشح‌شده از بافت چربی است که در تنظیم سوخت‌وساز گلوکز و لیپیدها نقش دارد. افزایش تراز واسپین به چاقی، نشانگان ساخت‌وسازی و دیابت نوع دو (T2DM) وابسته است. اثر انواع تمرین منظم ورزشی بر سطوح آن روشن نیست. مواد و روش‌ها: همه کارآزمایی‌های بالینی کنترل‌شده تصادفی از سال 2000 تا 2023 که به انجام تمرین ورزشی هوازی، مقاومتی و HIIT روی نشانگر واسپین در افراد چاق و T2DM پرداخته بودند، از طریق جست‌وجوی نظام‌مند از پایگاه‌های اطلاعاتی شامل WOS، PubMed و Google Scholar انتخاب شدند. در جست‌وجوی اولیه از پایگاه‌های معتبر 560 مقاله مرتبط با موضوع یافت شد که در نهایت بر پایه معیارهای مدنظر، 20 مقاله برای فراتحلیل انتخاب شدند. از الگوی تأثیرات تصادفی در صورت وجود ناهمگونی بین پژوهش‌ها و الگوی تأثیرات ثابت در صورت نبود ناهمگونی برای برآورد اندازه اثر استفاده شد. سطح معناداری 05/0>p در نظر گرفته شد و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها توسط نرم‌افزار CMA 3.0، انجام گرفت. نتایج: نتایج فراتحلیل نشان‌دهنده کاهش معنادار تراز واسپین در اثر تمرین ورزشی با اندازه اثر 260/0-=SMD و فاصله اطمینان 95 درصد برابر با 517/0- تا 002/0- است (048/0=p). همچنین تمرین مقاومتی (0001/0=p، 327/0-؛ 021/1-=CL 95%، 674/0-=SMD) با کاهش معنادار واسپین همراه بود. با این همه، پس از تمرین هوازی و HIIT تغییرات واسپین معنادار نبود. در بررسی زیرگروه‌ها سن، جنسیت و نوع بیماری (چاق یا T2DM) در اثرگذاری تمرین بر واسپین اثر معناداری نداشت، اما BMI (384/0-=SMD، 005/0=p) و نوع تمرین (396/0-=SMD، 001/0=p) اثر معناداری از لحاظ میزان کاهش واسپین داشتند که بیشترین کاهش مربوط به BMI 25 تا 30 بود و کاهش واسپین ناشی از تمرین مقاومتی بیشتر از تمرین دیگر بود. نتیجه‌گیری: یافته‌های این فراتحلیل نشان‌دهنده کاهش معنادار تراز واسپین گردش خون در افراد چاق و دارای T2DM بر اثر تمرین ورزشی است؛ همچنین از دیدگاه اثر نوع تمرین، تنها انجام تمرین مقاومتی موجب کاهش معنادار میزان واسپین می‌شود و افراد دارای BMI بین 25 تا 30 با انجام تمرین مقاومتی، کاهش بیشتری در تراز واسپین تجربه کرده‌اند. یافته‌های به‌دست‌آمده از زیرگروه‌های دیگر نشان‌دهنده آن است که اثر تمرین بر تراز واسپین معنادار نیست. پژوهش‌های کنترل تصادفی دقیق‌تری درباره تأثیر این عوامل به‌ویژه تمرین هوازی و HIIT و متغیرهای مختلف تمرینی در افراد با وضعیت‌های سلامتی دیگر مورد نیاز است.