محمود حاجی رحیمی

در دهه گذشته تلاش‌های زیادی برای گسترش کسب و کارهای نوآورانه در بخش‌های مختلف اقتصادی صورت گرفته است، با وجود این، هنوز سهم حوزه دانش بنیان از اقتصاد کشور بسیار اندک است. در این میان، بخش کشاورزی، فناوری زیستی و صنایع غذایی به طور نسبی کمترین سهم را به خود اختصاص داده است. سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO)، سالیانه با به‌کارگیری طیف وسیعی از شاخص‌های مرتبط با نوآوری، عملکرد کشورهای مختلف را در قالب شاخص جهانی نوآوری (GII) بررسی می‌نماید. این شاخص به سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران کمک می‌کند تا درکی روشن از چگونگی روند فعالیت‌های نوآورانه و اثرات آن بر رشد و توسعه اقتصادی به‌دست آورند. هدف مقاله حاضر بررسی سهم عوامل تشکیل دهنده این شاخص شامل عوامل نهادی، سرمایه انسانی و پژوهش، زیرساخت ها، پیچیدگی بازار، پیچیدگی کسب و کار، تولید دانش و تکنولوژی و محصولات نوآورانه در ایران و بررسی نقاط ضعف و قوت کشور در زیر شاخص های مختلف آن براساس داده‌های حاصل از شاخص جهانی نوآوری است. براساس نتایج شاخص جهانی نوآوری برای سال 2021 ایران در میان 132 کشور بررسی شده در رتبه ضعیف 60 ام قرار داشته‌است. بررسی عوامل محدود کننده نوآوری در ایران در مقایسه با کشورهای پیشرو نشان داد رتبه بسیار پایین ایران در شاخص نهادها و پیچیدگی کسب و کارها و رتبه پایین در پیچیدگی بازارها، عوامل اصلی محدود کننده نوآوری و اقتصاد دانش‌بنیان در ایران به شمار می‌آیند. درمقابل، سرمایه انسانی و پژوهشی از نقاط قوت کشور بوده است. به عبارت دیگر، نقاط قوت کشور به ترتیب تولید دانش، محصولات نوآورانه و سرمایه انسانی بوده است در حالیکه عوامل نهادی، پیشرفتگی کسب و کار، پیشرفتگی بازار و زیرساخت‌ها به ترتیب به عنوان گلوگاه محدود کننده اقتصاد نوآوری عمل کرده اند.