محمود حاجی رحیمی

با توجه به این مهم که 1414000 از مساحت استان کردستان را مراتع با درجات مختلف تشکیل می‌دهند مدیریت مناسب، اجرای طرح‌‌های مطالعاتی، بهره‌برداری صحیح و بهینه در جهت جلوگیری از فرسایش و تخریب منابع طبیعی لازم و ضروری می‌باشد. پژوهش حاضر با هدف ارزیابی اثرات اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی طرح بهره‌برداری از منابع طبیعی ( طرح طوبی) در اراضی ملی شهرستان سنندج، به شیوه توصیفی و در چارچوب الگوی تحلیل منفعت به هزینه با روش پیمایش میدانی انجام شده است به این منظور پرسشنامه‌ها با استفاده طیف لیکرت پنج گزینه‌ای طراحی گردیدند و پایایی آن به روش آلفای کرونباخ در سطح 0.77 تأیید شد. تعداد نمونه‌ها با استفاده از فرمول کوکران 170 نفر به روش تصادفی انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفتند. تجزیه و تحلیل داده‌های به دست آمده با نرم افزارهای آماری spss و excelانجام گرفت طبق نتایج حاصل از آمار توصیفی بیش‌تر بهره‌برداران در گروه سنی 60- 50 سال (36.5 درصد) قرار داشتند و 166 نفر ( 97.6 درصد) از آنان مرد بودند اکثر بهره‌برداران با درصد فراوانی (35.9) دارای تحصیلات راهنمایی و 50 درصد بهره‌برداران 20-10 سال سابقه‌ی باغداری داشتند. 71.2 درصد نیز دارای خانوارهای 6- 3 نفره بودند، 57.6 درصد به شغل کشاورزی اشتغال داشتند و 67.1 درصد ساکن روستای محل اجرای طرح بودند. با بررسی دیدگاه بهره‌برداران در مورد آثار مثبت اقتصادی، گسترش مالکیت بهره‌بردار بر منابع ملی با میانگین امتیاز 3.64 از 5 بیش‌ترین اثر را داشته، هیچ کدام از آثار منفی اقتصادی از دید بهره‌برداران مهم نبوده است و میانگین گویه‌های مورد بررسی کم‌تر از 2 به دست آمد. جلوگیری از مهاجرت خانوارهای بهره‌بردار با میانگین 2.52 و دعوای حقوقی با جهاد کشاورزی و ارگان‌های واگذارکننده با میانگین 2.82 به ترتیب شاخص‌های برجسته‌ی آثار مثبت و منفی اجتماعی طرح بودند. مؤثرترین اثر مثبت زیست محیطی طرح حفظ پوشش گیاهی در محل اجرا با میانگین 4.01 و صدمه به حیات وحش با میانگین 3.04 از تأثیرگذارترین آثار منفی زیست محیطی بود. 60 درصد بهره‌برداران طرح را موفق یا خیلی موفق ارزیابی کردند، همت و تلاش مجری طرح با میانگین 4.18 شاخص مؤثر در موفقیت و عدم حمایت و برنامه‌ریزی سازمان‌های واگذارکننده با میانگین 3.95 مهم‌ترین عامل مؤثر در شکست طرح بود. علاوه بر بررسی و تحلیل منافع اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی طرح از دید گاه بهره‌برداران، یک تحلیل کلان منفعت به هزینه برای طرح طوبی در کل استان بر اساس اراضی واگذار شده در دوره اجرای طرح طی سال‌های 1378 تا 1384 با استفاده از آمار و اطلاعات سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور و داده‌های پژوهش برای یک دوره 27 ساله شامل 7سال دوره اجرا و20 سال دوره سودآوری تدوین شد. بر این اساس نسبت منفعت خصوصی (PB ) به هزینه خصوصی (PC) معادل 49/1 بدست آمد که نشان از نسبت بالای سودآوری خصوصی با لحاظ ارزش افزوده زمین است. اما ارزش فعلی خالص منفعت عمومی (NSPV ) با نرخ تنزیل 8 درصد منفی به دست آمد نسبت منفعت عمومی (SB )به هزینه عمومی (SC )معادل 90/0 بود که بیانگر عدم سودآوری عمومی است. همچنین بعد از شاخص‌سازی متغیر‌ها، نقش آنها بر میزان موفقیت در کنار متغیرهای دموگرافی سنجیده شد. نتایج حاصل از رگرسیون خطی چندگانه نشان داد متغیرهای شغل، تلاش شخصی، اعتبار و تسهیلات بانک‌ها و رشد و رونق کشاورزی بر میزان موفقیت طرح اثرگذار بودند.