پدیده گردوغبار یکی از مهمترین مخاطرات اقلیمی و محیطزیستی در نواحی غربی ایران بهشمار میرود که طی دهههای اخیر روندی افزایشی داشته و پیامدهای گستردهای بر سلامت انسان، منابع طبیعی، کشاورزی و کیفیت هوا بهجای گذاشته است. هدف این پژوهش، تحلیل روند زمانی و مکانی روزهای همراه با گردوغبار در مناطق غربی کشور طی دوره آماری بلندمدت ۱۹۵۵ تا ۲۰۲۴ بود. بدین منظور از دادههای روزانه ایستگاههای هواشناسی در زمینه بررسی پدیده گردوغبار و میزان دید افقی استفاده شد. برای بررسی روند تغییرات از آزمون ناپارامتری من–کندال و تخمینگر شیب سن در سطوح ماهانه و سالانه بهره گرفته شد. نتایج نشان داد که در بخش عمدهای از ایستگاههای مورد مطالعه، بهویژه در استانهای ایلام، کرمانشاه، خوزستان و لرستان، روند فراوانی روزهای گردوغبار بهصورت معناداری افزایشی بوده است. بیشترین نرخ افزایش در ماههای گرم سال، بهویژه خرداد و تیر مشاهده شد. در برخی ایستگاهها، قدرت دید در روزهای گردوغبار به کمتر از ۴ کیلومتر کاهش یافته که مؤید شدت بالای رخدادهاست. همچنین، مقایسهای بین ایستگاهها نشان داد که این پدیده از الگوی یکنواخت زمانی و مکانی تبعیت نمیکند و تفاوتهای معناداری در روندها، شدت و فراوانی میان نقاط مختلف مشاهده میشود. در برخی نواحی نیز روندهای کاهشی ثبت شده که احتمالاً ناشی از اثر مداخلات انسانی همچون پروژههای تثبیت خاک، احیای پوشش گیاهی و کاهش کانونهای فرسایش بادی است. این یافتهها ضمن تأیید فرضیات تحقیق، بر تشدید فعالیتهای گردوغبار در مناطق غربی کشور طی دهههای اخیر دلالت دارند. از نظر کاربردی، نتایج این پژوهش میتواند بهعنوان مبنایی برای سیاستگذاری در حوزههای پایش زیستمحیطی، طراحی سامانههای هشدار سریع، مدیریت منابع طبیعی و کاهش آسیبپذیری مناطق تحت تأثیر مورد استفاده قرار گیرد.
