شهرها همانند موجودات زنده همواره در حال تحول و پویایی هستند، کالبد و فضاهای شهری نیز تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله؛ عوامل اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و محیطی تغییر و تحول می یابند، بنابراین ساختار کالبدی- فضایی شهرها، برآیند تمام این نیروهایی است که باعث شکل گیری شهر می شوند. بررسی های به عمل آمده نشان از آن دارد که تغییر و تحولات کالبدی- فضایی شهرهای مرزی نیز، در سال های اخیر ناشی از یک سری تغییر و تحولات اقتصادی همچون شکل گیری مبادلات اقتصادی میان مرزی و به تبع آن افزایش مهاجرت-های شهری جهت اشتغال در مشاغل وابسته به آن بوده است. در این میان گسترش مبادلات مرزی در شکل قانونی آن (فعال شدن بازارچه ی مرزی تمرچین) و در شکل غیرقانونی (معبر قاچاق)، در چند سال اخیر، موجبات رشد اقتصادی بیشتری را برای شهر مرزی پیرانشهر فراهم آورده است. به طوریکه جریان اقتصادی موجود و رونق آن باعث افزایش شتابان جمعیت شهر، به تبع آن تغییر و تحولات کالبدی- فضایی گسترده خارج از اصول و ضوابط شهرسازی در این شهر شده است. در همین راستا پژوهش حاضر به تبیین تحولات کالبدی- فضایی شهر پیرانشهر متأثر از اقتصاد میان مرزی پرداخته است. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی صورت گرفته، مستندات و داده-های مورد نیاز از طریق مطالعات کتابخانه ای، مراجعه به سازمان ها و آمارنامه ها و همچنین مطالعات میدانی و پرسشنامه گردآوری شده است و نهایتاً داده های جمع آوری شده در محیط نرم فزاری Excel و Spss تجزیه و تحلیل گردید. نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد اقتصاد میان مرزی، باعث ایجاد تغییر و تحولات کالبدی- فضایی گسترده در شهر پیرانشهر شده است، این تغییرات را می توان در زمینه افزایش اشتغال، تغییر نقش و کارکرد اقتصادی شهر، گسترش کالبدی و تغییرات کاربری زمین برشمرد. از نتایج مهم دیگر این پژوهش می-توان به این نکته اشاره کرد؛ اگر چه اقتصاد مرزی باعث توسعه و پویایی شهر شده، اما مشاهدات نشان می دهد رشد اقتصادی اخیر در نتیجه مبادلات اقتصادی- مرزی باعث شده مهاجران زیادی به شهر وارد شوند و توسعه شهر با مشکلاتی همچون اسکان غیررسمی، توزیع نامتعادل جمعیتی، عدم پاسخ گویی برخی خدمات و کاربری های شهری، و برخی آسیب های کالبدی دیگر مواجه شود. بنابراین رشد و توسعه نامتعادل کاربری ها، گسترش اسکان غیررسمی و به طور کلی تغییر و تحولات کالبدی– فضایی گسترده خارج از اصول و قواعد شهرسازی، از مهمترین چالش هایی است که نظام برنامه ریزی این شهر با آن مواجه می باشد.
