حامد قادرزاده

این مطالعه به‌منظور بررسی بازدهی، بهره‌وری و تعیین عوامل مؤثر بر تولید سویا در استان‌های عمده تولیدکننده(گلستان، مازندران و اردبیل) بر اساس اطلاعات سال‌های1400-1379 انجام شد. اطلاعات لازم از طریق مطالعات اسنادی از وزارت جهاد کشاورزی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی و مرکز آمار ایران جمع‌آوری گردید. در این مطالعه برای سنجش بهره‌وری از شاخص‌های بهره‌وری فیزیکی و اقتصادی و برای تعیین بازدهی از شاخص‌های سودآوری(سود خالص، درصد بازده فروش و درصد بازگشت سرمایه) استفاده شد. همچنین جهت تعیین عوامل مؤثر بر عملکرد سویا در مناطق هدف از تحلیل رگرسیونی بهره گرفته شد. نتایج مطالعه نشان داد که در طی سال‌های مورد بررسی استان گلستان بالاترین میانگین بهره‌وری فیزیکی بذر و کود و استان‌های مازندران و اردبیل به ترتیب بالاترین میزان بهره‌وری فیزیکی آب و نیروی‌کار در تولید سویای آبی را داشته‌اند. بیشترین بهره‌وری فیزیکی بذر و نیروی‌کار در تولید سویای دیم نیز مربوط به استان مازندران بوده است. طبق یافته‌های مطالعه حاضر بهره‌وری اقتصادی نهاده‌ها دارای نوسانات زیادی بوده است. بیشترین متوسط بهره‌وری اقتصادی(NBPD) نهاده‌های آب، بذر، کود و نیروی‌کار استفاده شده در تولید سویای آبی مربوط به استان اردبیل و بیشترین متوسط بهره‌وری اقتصادی بر اساس سود نهاده‌های بذر و کود مصرفی درکشت سویای دیم مربوط به استان‌ گلستان و برای نهاده نیروی‌کار مربوط به استان مازندران است. بیشترین میانگین سود در تولید سویای آبی و دیم به ترتیب مربوط به استان اردبیل(4/54 میلیون ریال در هکتار) و مازندران(8/24 میلیون ریال در هکتار) بود. میانگین سود در تولید سویای آبی و دیم کشور به‌ ترتیب 3/34 و 9/28 میلیون ریال در هکتار طی دوره مطالعه مشخص گردید. میانگین بازده فروش سویای آبی و دیم به ترتیب مربوط به استان اردبیل(78/50 درصد) و مازندران(75/55 درصد) بود. به عبارتی به‌ازای هر ‎ریال درآمد حاصل از فروش سویای آبی 78/50 درصد سود به همراه دارد. همچنین بیشترین میانگین درصد بازگشت سرمایه در تولید سویای آبی و دیم نیز مربوط به استان اردبیل(44/176درصد) و مازندران(157درصد) برآورد شد. به عبارتی به‌ازای هر ریال هزینه کرد در کشت سویای آبی در اردبیل، 44/176 درصد سود به همراه دارد. با توجه به تحلیل رگرسیونی، در استان گلستان متغیرهای توضیحی بارندگی سالانه، کودهای پتاس و فسفات تاثیر مثبت بر تولید محصول داشته و با توجه به آمارهt این متغیرهای توضیحی از لحاظ آماری معنی‌دار شدند. البته متغیر توضیحی بارندگی سالانه بیشترین تاثیر را بر تولید محصول داشته است. در استان مازندران متغیرهای توضیحی بارندگی سالانه و نیروی کار تاثیر مثبت بر تولید محصول داشته و از لحاظ آماری معنی‌‌دار شدند. در این استان هم متغیر توضیحی بارندگی سالانه بیشترین تاثیر را بر متغیر تولید محصول داشته است. باتوجه‌به اهمیت سویا به‌عنوان یک گیاه روغنی استراتژیک، نتایج تحقیق حاضر که بیانگر میزان بهره‌وری نهاده‌ها و سودآوری و عوامل تاثیرگذار بر تولید محصول می‌باشد، می‌تواند به سیاست‌گذاران، کشاورزان و صنعتگران مناطق هدف کمک نماید تا راهکارهای مناسبی برای بهینه‌سازی استفاده از نهاده‌ها و عوامل تولید به منظور افزایش کمی و کیفی محصول به لحاظ سودآوری و بهبود بهره‌وری اقتصادی در تولید سویا اتخاذ نمایند.