فرزاد نظری

چمن‌ها بخش جدایی‌ناپذیر طراحی فضاهای سبز به شمار می‌روند. متأسفانه در مناطق خشک و نیمه‌خشک، علاوه بر تنش خشکی، تنش شوری نیز یکی از محدودیت‌های مهم محیطی در رشد چمن‌ها محسوب می‌شود. بنابراین، بهره‌گیری از روش‌های دوستدار محیط زیست و مبتنی بر توسعه پایدار، امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است. به همین دلیل این پژوهش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با 12 تیمار و 6 تکرار انجام شد. در این آزمایش عامل اول تنش شوری در 3 سطح (بدون شوری ، شوری 50 و 100 میلی مولار کلرید سدیم) و عامل دوم محلول پاشی دارای 4 سطح: محلول پاشی اسید فولویک به تنهایی (به مقدار 50/0 گرم در لیتر)، نانوذرات سیلیس به تنهایی (به مقدار 50 میلی گرم در لیتر)، اسید فولویک در ترکیب با نانوذرات سیلیس و در نهایت آب مقطر بود. بذرهای چمن فستوکای قرمز رقم کاروسل در گلدان‌های دارای ترکیب خاکی کشت شد. سپس با انجام سرزنی، محلول پاشی ترکیبات مورد نظر انجام شد و پس از یک هفته تیمارهای شوری اجرا گردید. محلول پاشی ترکیبات اسید فولویک و نانوذرات سیلیس به صورت هفته‌ای یکبار و تیمار شوری 3 روز یکبار تکرار شد. پس از 6 مرتبه محلول پاشی و اعمال 12 بار تیمار شوری، ویژگی‌های مورفو-فیزیولوژیکی و بیوشیمایی چمن‌ها اندازه‌گیری شد. نتایج نشان داد که تنش شوری به طور معنی‌داری وزن تر و خشک شاخساره را کاهش داد، اما وزن تر و خشک ریشه را افزایش داد، به‌طوری که بیشترین افزایش وزن تر و خشک ریشه در شوری ۵۰ میلی‌مولار بود. نانوذرات سیلیس به تنهایی در هر دو سطح شوری وزن تر و خشک ریشه را به طور قابل توجهی افزایش داد. نسبت وزن خشک ریشه به شاخساره نیز تحت تأثیر شوری افزایش یافت و نانوذرات سیلیس به تنهایی در شرایط بدون شوری و شوری ۱۰۰ میلی‌مولار این نسبت را به طور معنی‌داری افزایش داد. تنش شوری محتوای نسبی آب برگ را کاهش و شاخص پایداری غشاء سلولی را تغییر داد. اسید فولویک به تنهایی یا همراه با نانوذرات سیلیس در شوری ۵۰ میلی‌مولار شاخص پایداری غشاء را به طور معنی‌داری افزایش داد. همچنین، تنش شوری حداکثر کارایی کوانتومی فتوسیستم II را کاهش داد که اسید فولویک به ویژه در شوری ۵۰ میلی‌مولار این شاخص را افزایش داد. در ویژگی‌های بیوشیمیایی، شوری کلروفیلb، کلروفیل کل، کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها، پرولین، پراکسید هیدروژن، مالون دی‌آلدهید و فعالیت آنزیم‌های پراکسیداز و سوپراکسید دیسموتاز را افزایش داد. کلروفیل a در شوری ۵۰ کاهش و در ۱۰۰ میلی‌مولار افزایش معنی‌داری داشت. اسید فولویک و نانوذرات سیلیس در هر سه سطح شوری کلروفیل‌های a و b و کلروفیل کل را کاهش دادند. همچنین این ترکیبات پراکسید هیدروژن و مالون دی‌آلدهید را کاهش دادند که نشان‌دهنده کاهش تنش اکسیداتیو است. بیشترین کاهش پراکسید هیدروژن در شوری ۵۰ میلی‌مولار با کاربرد ترکیبی و در شوری ۱۰۰ میلی‌مولار با اسید فولویک به تنهایی مشاهده شد. فعالیت آنزیم پراکسیداز در شوری افزایش یافت، اما اسید فولویک و نانوذرات سیلیس به تنهایی یا ترکیبی این فعالیت را کاهش دادند. فعالیت سوپراکسید دیسموتاز نیز تحت تأثیر شوری افزایش یافت؛ در شرایط بدون شوری نانوذرات سیلیس به تنهایی یا همراه با اسید فولویک این فعالیت را کاهش دادند، اما در شوری ۱۰۰ میلی‌مولار این ترکیبات فعالیت آنزیم را افزایش معنی‌دار دادند. در مجموع، اسید فولویک و نانوذرات سیلیس به عنوان زیست‌محرک‌ها نقش مهمی در تعدیل پاسخ‌های مورفولوژیکی، فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی چمن فستوکای قرمز تحت تنش شوری داشتند و کاربرد ترکیبی آن‌ها می‌تواند با افزایش رشد ریشه، دفاع آنتی‌اکسیدانی و کاهش تنش اکسیداتیو، راهکاری مؤثر برای بهبود مقاومت این چمن در برابر شوری باشد.