فرزاد نظری

جام‌زرین پاییزه (Sternbergia lutea) یکی از سوخوارهای زینتی شگفت‌آور از تیره نرگس‌سانان در ایران می‌باشد که ‌‌به‌صورت خودرو در شمال و غرب کشور ‌‌می‌روید. این گونه ‌‌به‌خاطر گل‌های جذاب زرد طلایی و دوام زیاد برگساره آن در فضای سبز (بیش از 8 ماه) پتانسیل‌های زیادی ‌‌به‌عنوان یک گیاه زینتی و یا پوششی دارد. همچنین به‌دلیل دارا بودن انواع آلکالوئیدهای تیره آماریلیداسه، دارای ویژگی‌های دارویی ‌‌می‌باشد. میزان تکثیر جام‌زرین ‌‌به‌صورت طبیعی بسیار کند است. زیرا در طی سه سال، یک تا سه سوخک به ازای هر سوخ مادری تولید ‌‌می‌کنند. بنابراین، تکثیر به شیوه قاش‌برداری همراه با استفاده از تنظیم‌کننده‌های رشد یکی از راهکارهای غلبه بر این مشکل می‌باشد. البته باید سوخ مادری جهت استفاده در تکثیر، در زمان مناسبی از نظر خواب برداشت شود. بدین منظور این پژوهش در دو آزمایش ‌‌به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی و هر کدام با دو فاکتور انجام شد. در آزمایش اول ویژگی‌های بیوشیمایی (کربوهیدرات و پروتئین‌های محلول کل و نیز فعالیت آنزیم‌های POD و SOD) در دو اندام صفحه پایگاهی و فلس‌های سوخ مادری در سه زمان برداشت (20 خرداد، 20 تیر و 20 مرداد ماه سال 1402) ‌‌اندازه‌گیری شد. در آزمایش دوم ‌‌سوخک‌دهی در قاش‌های سوخ تهیه شده در سه زمان برداشت سوخ و تیمار شده با ‌‌تنظیم‌کننده رشد اسید جیبرلیک (GA) و بنزیل آدنین (BA) هرکدام در دو غلظت (100 و 200 ‌‌میلی‌گرم در لیتر) همراه با تیمار شاهد (آب مقطر) بررسی شد. نتایج آزمایش اول نشان داد که تغییرات بیوشیمایی دو اندام فلس‌ها و صفحه پایگاهی در سه ماه ذکر شده ‌‌معنی‌دار ‌‌می‌باشد. تغییرات این صفات از ماه خرداد به تیر و سپس به ماه مرداد در این دو اندام به سه حالت کاهشی، افزایشی و یا کاهشی و سپس افزایشی بود. مقدار کربوهیدارت‌های محلول در صفحه پایگاهی روندی کاهشی نشان داد اما روند مقدار پروتئین‌های محلول در هر دو اندام، مقدار فعالیت آنزیم‌های POD در فلس‌ها و نیز SOD در صفحه پایگاهی روندی افزایشی داشتند. تغییرات مقدار کربوهیدارت‌های محلول کل در فلس‌ها، مقدار فعالیت آنزیم‌های POD در صفحه پایگاهی و SOD در فلس‌ها از خرداد به مرداد ابتدا در تیر ماه کاهشی بود و سپس افزایش یافت. در آزمایش دوم بیشترین درصد باززایی در ماه مرداد با کاربرد GA با غلظت‌های 100 و 200 ‌‌میلی‌گرم در لیتر ‌‌به‌دست آمد و نیز بیشترین تعداد سوخک در همین ماه با غلظت 100 ‌‌میلی‌گرم در لیتر همین ‌‌تنظیم‌کننده حاصل شد. بیشترین وزن سوخک در ماه مرداد با کاربرد هر دو غلظت BA ‌‌به‌دست آمد و در همین ماه بیشترین طول ریشه با کاربرد 200 ‌‌میلی‌گرم در لیتر GA مشاهده شد. آنالیز داده‌های مربوط به دو اثرات اصلی دو عامل آزمایش دوم نشان داد که بیشترین قطر و نیز نسبت طول به قطر سوخک در ماه مرداد به ترتیب با کاربرد BA و GA با غلظت 200 ‌‌میلی‌گرم در لیتر ‌‌به‌دست ‌‌می‌آید. همچنین نتایج رابطه رگرسیونی بین همه صفات ارزیابی شده نشان داد که درصد باززایی سوخک با فعالیت آنزیم SOD، تعداد و وزن سوخک ونیز طول ریشه با پروتئین‌های محلول کل رابطه رگرسیون خطی ‌‌معنی‌دار و مثبتی دارند. بنابراین بر اساس نتایج این پژوهش ‌‌می‌توان گفت که جهت تکثیر این گیاه سوخوار، قاش بردای سوخ‌های برداشت شده در مرداد ماه و تیمار کردن آن‌ها با ‌‌تنظیم‌کننده رشد GA با غلظت 100 ‌‌میلی‌گرم در لیتر مناسب ‌‌می‌باشد.