بختیار محمدی

بسیاری از پدیده های اقلیمی سطح زمین در ارتباط با موقعیت رودبادها در سطوح فوقانی جو هستند. این پژوهش با هدف شناخت موقعیت و فراوانی رودبادها در بخشی از نیمکره شمالی(خاورمیانه) انجام شد. رودبادها در محدوده وسیعی از صفر تا 120 درجه طول شرقی و صفر تا 80 درجه عرض شمالی در 6 تراز 250، 300، 400، 500، 600 و 700 هکتوپاسکال طی دوره آماری 1965-2014 به صورت ساعتی بررسی شدند. نتایج نشان داد که در منطقه مورد مطالعه از نظر زمانی و مکانی تغییرات عمده ای در فراوانی و سرعت رودبادها در طول سال بوجود می آید. در دوره نسبتاً سرد سال(دسامبر، ژانویه، فوریه و مارس) فراوانی رودبادها و سرعت آنها در عرض های جغرافیایی 20 تا 30 درجه شمالی بیشینه است. در این دوره شرق چین و یخشی از خاور میانه(از لیبی، مصر و دریای سرخ تا خلیج فارس و جنوب غرب ایران) کانون اصلی رودبادها هستند. در حالی که در دوره گرم سال(ژوئن، ژوئیه، آگوست و سپتامبر) فراوانی و سرعت رودبادها در مناطق یاد شده کاهش و حتی رودبادها از بین می روند و در مقابل رودبادها به عرض های 35 تا 45 درجه عرض شمالی(بر روی دریای خزر و نواحی مجاور آن و همچنین شمال شرق چین) منتقل می شوند. بنابراین هسته های اصلی رودبادها در طول سال حدود 20 درجه جغرافیایی جابجایی مکانی دارند. ضمن این که در زمستان و پاییز فراوانی و سرعت رودبادها بیشتر از فصول بهار و تابستان هستند. پایین ترین حد رودبادها در طول سال در فصل زمستان و در 15 درجه عرض شمالی است. در پایین تر از این عرض جغرافیایی، فراوانی رودبادها در تمام طول سال تقریباً صفر بوده است. از سوی دیگر رودبادها در تابستان تنها در عرض های بالاتر از 35 درجه شمالی مشاهده می شوند. در تمام ترازهای جو اغلب می توان دو کمربند پیوسته از بادهای شدید را در عرض های جغرافیایی 20 تا 30 درجه شمالی و 50 تا 60 درجه شمالی مشاهده کرد. در میان این دو کمربند می توان چهار هسته رودباد اصلی را شناسایی نمود. شرق چین و یخشی از خاور میانه(لیبی، مصر و دریای سرخ تا خلیج فارس و جنوب غرب ایران) در تمام ترازهای جو اغلب به عنوان مراکز اصلی شکل گیری رودبادها و بیشینه سرعت باد مشخص بوده اند. در کمربند شمالی تر غرب اروپا و بخشی از میانه و جنوب روسیه نیز اغلب به عنوان هسته های رودباد مشخص هستند.