بختیار محمدی

خشکسالی هواشناسی، به عنوان یک پدیده طبیعی و مهم در زمینه هیدرومتورولوژی، به تناسب کمبود بارش و رطوبت در یک منطقه خاص اشاره دارد. این پژوهش با اهداف آگاهی از شدت و مدت خشکسالی‌های هواشناسی در افغانستان، پهنه‌بندی گستره افغانستان از نظر خشکسالی هواشناسی، آشکارسازی روند خشکسالی هواشناسی در گستره افغانستان انجام شد. برای بررسی خشکسالی‌های افغانستان ابتدا ‌داده‌های روزانه بارش پایگاه داده افرودیت نسخه V1101 که محدوده جغرافیایی ۲۰ تا ۶۵ درجه طول شرقی و ۱۵ تا ۵۵ درجه عرض شمالی را در بر می‌گیرد استفاده شد. ‌داده‌های بارش افرودیت دارای تفکیک مکانی به ابعاد 5/0 در 5/0 درجه قوسی و 25/0 در 25/0 درجه قوسی هستند، که در پژوهش ما از ‌داده‌های با تفکیک مکانی 5/0 در 5/0 درجه قوسی استفاده شد. همچنین برای هر 248 یاخته موجود در گستره افغانستان که فقط 43 یاخته دارای داده بوده است، آمار بارش روزانه طی دوره آماری ۲۰۰۷-۱۹۶۱ مورد استفاده قرار گرفت. سپس با توجه به اینکه فقط داده های بارش منطقه در دسترس بودند با استفاده از دو شاخص خشکسالی بارش استاندارد شده( SPI) و شاخص درصد نرمال بارندگی ( PNPI ) به بررسی وضعیت خشکسالی‌ها از نظر شدت، مدت و فراوانی پرداختیم. نتایج نشان می‌دهد، که در این دوره سه دوره اقلیمی شامل ترسالی، نرمال و خشکسالی در افغانستان وجود داشته است. دوره اول (1951-1978) ابتدا نرمال بوده و به خشکسالی متمایل شده است، با دو سال خشکسالی نسبتاً شدید و یک سال ترسالی جزئی، دوره دوم (1978-1999) شرایط نرمال و پایدار را نشان می‌دهد. دوره سوم (1999-2015) ترسالی‌های جزئی را نشان می‌دهد، که تا سال 2010 ترسالی‌ها به اوج خود می‌رسد. بعد از این سال ترسالی‌ها به شکل چشمگیری کاهش یافته‌اند. بررسی‌ها نشان می‌دهد، که سال 1951 به عنوان خشک‌ترین سال و سال 2010 به عنوان مرطوب‌ترین سال در دوره مورد مطالعه شناخته شده‌اند. بر اساس تجزیه و تحلیل صورت گرفته طبق شاخص بارش استاندارد خشکسالی‌ها در مناطق شمال، شمال شرق، جنوب غرب و شمال غرب در گستره افغانستان روند ‌معنی‌داری داشته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که شرایط مرطوب ملایم در برخی مناطق افغانستان به ویژه در ولایت‌های خوست، پکتیا، لوگر، کابل، شرق غزنی، پروان، پنجشیر، بغلان، کندز، جنوب تخار، بلخ، جوزجان، فاریاب، و بادغیس و شمال هرات چندین بار تکرار شده است. در مقابل، خشکسالی‌های شدید بیشتر در مناطق شرقی، شمال شرقی، مرکزی و جنوبی افغانستان رخ داده‌اند. همچنین، خشکسالی ملایم و خشکسالی متوسط در بسیاری از مناطق دیده شده است.