هدف از این پژوهش شناسایی و تحلیل عوامل مؤثر بر توسعه حرفه ای داوران ورزشی و بررسی آن به صورت موردی درزمینه داوران فوتسال در اقلیم کردستان عراق است. روش تحقیق از نوع آمیخته کیفی (اکتشافی نظام مند) و کمّی (توصیفی پیمایشی) است. جامعه آماری در مرحله کیفی شامل دو بخش منابع انسانی (داوران، مدیران و اساتید) و منابع اطلاعاتی (علمی، سازمانی، رسانه ای) مرتبط با موضوع پژوهش انتخاب شد. نمونه آماری بر اساس رسیدن به اشباع نظری به صورت نمونه گیری هدفمند (قضاوتی) بود (17 نفر و 51 نسخه). در بخش کمّی نیز نمونه آماری از مربیان فوتسال به تعداد قابل کفایت بر اساس فرمول کوکران برآورد، و با روش قضاوتی نمونه گیری انتخاب شد (102 نفر). ابزار پژوهش بخش کیفی مطالعه کتابخانه ای نظام مند و مصاحبه اکتشافی هدایت شده بود و در بخش کمّی نیز پرسشنامه مستخرج از مرحله کیفی استفاده شد. جهت تحلیل یافته ها در بخش کیفی از روش کدگذاری و مدل سازی مفهومی و در بخش کمّی از آمار توصیفی و استنباطی (آزمون ناپارامتریک فریدمن و یومن ویتنی) در نرم افزار spss استفاده شد. بر اساس یافته های کیفی، عوامل تعیین کننده در توسعه حرفه ای داوران ورزشی اقلیم کردستان عراق شامل 54 مؤلفه، 7 بُعد و 3 منظر بود. منظرها و ابعاد شامل عوامل محیطی (پیشران ها و الزامات، تهدیدها و محدودیت ها)، عوامل ساختاری (زمینه یابی و بسترشناسی، برنامه ریزی و ظرفیت سازی، یکپارچه سازی فرایندها) و عوامل رفتاری (ارتقای قابلیت های حرفه ای و پیامدهای حرفه ای شدن) بود. بر اساس مدل مفهومی، جریان کلی روابط و زنجیره تحلیل بین متغیرها به صورت توالی عوامل محیطی، ساختاری و رفتاری حاصل می شود و جهت آن از پیشران ها و الزامات حرفه ای شدن داوران، تهدیدها و محدودیت ها، زمینه یابی و بسترشناسی، برنامه ریزی و ظرفیت سازی، یکپارچه سازی فرایندهای توسعه حرفه ای؛ ارتقای قابلیت های حرفه ای داوران و پیامدهای حرفه ای شدن در داوران ورزشی است. در واقع از شامل توالی عوامل محیطی، ساختاری و رفتاری است. توصیف کمی ابعاد عوامل اثرگذار بر توسعه حرفه ای داوران فوتسال در اقلیم کردستان عراق نشان داد که عوامل برنامه ریزی و ظرفیت سازی توسعه حرفه ای دارای بیشترین و تهدیدها و محدودیت ها دارای کمترین اولویت بودند. آزمون فریدمن نشان داد که بین اولویت عوامل اثرگذار بر توسعه حرفه ای داوران فوتسال تفاوت معنی داری وجود دارد. آزمون یومن ویتنی نشان داد که بین دیدگاه داوران و سایر صاحب نظران در عوامل ارتقای قابلیت های حرفه ای داوران و پیامدهای حرفه ای شدن داوران معنی داری وجود داشت (در داوران بیشتر بود) و در سایر ابعاد تفاوت معنی داری وجود نداشت. بر اساس نتایج پژوهش می توان گفت که توسعه حرفه ای داوران ورزشی و فوتسال اقلیم کردستان عراق از طریق مدیریت اثر عوامل محیطی، کارآمد سازی عوامل ساختاری و تقویت عوامل رفتاری می تواند منجر به پیامدهای مطلوب می شود.
