علیرغم مزایای بسیار تحرک جسمانی و فعالیت فیزیکی و ارائه توصیههایی که سازمان جهانی سلامت در راستای بهبود سلامت عمومی جوامع داشته، تحرک و فعالیت کودکان رو به کاهش است که این موضوع پیامدهای نگرانکنندهای برای رشد سالم و حال خوب کودک مطرح میکند. ضمن اینکه از طرفی دیگر توجه کمی به تأثیرات سلامتی و محیط پیرامون کودک شده است. لذا هدف پژوهش حاضر «تدوین الگوی کالبدی تأثیرگذار بر تحرک فیزیکی کودکان در محلههای شهری» است. روش این پژوهش ترکیبی (کمی و کیفی) است. از طریق مشاهده، مصاحبه و ابزار پرسشنامه دادهها جمعآوریشده است. جامعه آماری پژوهش، کودکان ساکن در محلههای منطقه 10 شهر مشهد است. پرسشنامهها به دو روش مجازی و حضوری در میان 450 نفر کودک 9 تا 13 سال توزیع شد که از این تعداد 418 پرسشنامه آن قابل استناد بود. بر اساس مطالعه متون داخلی و خارجی پنج ویژگی مهم کالبدی محیط مؤثر برافزایش تحرک کودک در محلههای شهری در قالب 41 شاخص استخراج شد. این ویژگی-ها شامل ایمنی و امنیت، تناسبات و مقیاس انسانی، خوانایی و جهتیابی، قابلیت محیطی، غنای حسی و اکتشافات میشود. در کنار این ویژگیها، متغیر دیگری با عنوان اجازه والدین شناسایی شد. سپس از طریق مصاحبه با کودکان این شاخصها توسعه یافت؛ بهطوریکه شاخصها مجموعا به 56 شاخص از ویژگی محیطی و 8 شاخص اجازه والدین گسترش یافت. درنهایت شاخصهای مهمتر و پرتکرار در میدان تحقیق مورد آزمون قرار گرفت که با استفاده از تحلیل عامل اکتشافی، نتایج نشان داد شاخصهای مستخرج از متون معتبر بودند بهطوریکه با بیش از 70 درصد واریانس موضوع را تبیین میکنند؛ اما با انجام این آزمون، دستهبندیها نیاز به بازنگری دارند. لذا این ویژگی-های محیطی در قالب هفت عامل قابل تبیین بوده که شامل استقلال و خودکفایی کودک، مسیر پیادهروی کودک، امنیت اجتماعی، قابلیت محیطی، خوانایی، تجربه محیط برای کاوشگری و رفتارهای فعال حرکتی میشود. بدین ترتیب یافتههای تحلیل عامل اکتشافی نشان میدهد نحوه دستهبندی شاخصها در دیدگاه کودک از تفاوتهایی نسبت به ادبیات تحقیق در این زمینه برخوردار است. بدین منظور که ویژگیهای محیط کالبدی محله شهری از دیدگاه کودکان، کارکردهای خاص خود را دارد و در قالب دیگری نسبت به دیدگاه بزرگسالان معنا مییابد.
