آزادی اراده یکی از مفاهیم بنیادین در حقوق کیفری است که تأثیر زیادی بر تعیین مسئولیت جنایی افراد دارد. با این حال، یکی از چالش‌های اساسی در سیستم‌های حقوقی، نحوه ارزیابی و درجه‌بندی آزادی اراده افراد است در بسیاری از نظام‌های حقوقی، از جمله حقوق ایران و عراق، قضات در هنگام تعیین مجازات و مسئولیت کیفری افراد، به عواملی مانند شرایط روانی، وضعیت ذهنی و قابلیت انتخاب آزادانه میان گزینه‌های مختلف توجه دارند. با این حال، درجه آزادی اراده در افراد به عنوان یک عامل کلیدی در تعیین میزان مسئولیت، همواره یک موضوع چالش‌برانگیز باقی مانده است. از طرفی، در عمل، قضات بر اساس رویه‌های قضایی، معیارهای مختلفی را برای سنجش و ارزیابی آزادی اراده به کار می‌گیرند، که این معیارها ممکن است از یک پرونده به پرونده دیگر متفاوت باشد.دغدغه اصلی این پژوهش پاسخ به این سوال است که چگونه آزادی اراده بر مسئولیت کیفری در نظام‌های حقوقی ایران و عراق تأثیر می‌گذارد و چه تفاوت‌ها و شباهت‌هایی در این زمینه وجود دارد؟این تحقیق با روش توصیفی-تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه‌ای و اینترنتی، درصدد است معیارهایی برای درجه‌بندی آزادی اراده و تأثیر آن بر مسئولیت کیفری ارائه دهد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند که آزادی اراده به عنوان یک رکن اساسی در تعیین مسئولیت کیفری در نظام‌های حقوقی ایران و عراق تأثیر قابل توجهی دارد و این تأثیر در موارد خاصی مانند اختلالات روانی، اضطرار و اجبار متفاوت است. شرایط و ابزارهای احراز آزادی اراده در تعیین مسئولیت کیفری در حقوق ایران و عراق شامل معیارهای عینی و ذهنی است که می‌تواند بر نتایج قضایی تأثیر بگذارد. اختلالات روانی می‌توانند به طور مستقیم بر آزادی اراده تأثیر بگذارند و در نتیجه، مسئولیت جنایی افراد را تحت تأثیر قرار دهند، به طوری که افراد مبتلا به این اختلالات ممکن است از مسئولیت کیفری معاف شوند.رویه قضایی در ایران و عراق به طور متفاوتی به موضوع آزادی اراده توجه می‌کند، به طوری که در ایران ممکن است بر مبنای معیارهای اخلاقی و اجتماعی بیشتری تصمیم‌گیری شود، در حالی که در عراق ممکن است بر اساس قوانین صریح‌تر عمل کند.
